Down to Earth

Wat verschuift er binnen je wereldbeeld als je kinderen krijgt? En wat wil je je kinderen meegeven? Voor Renata Heinen en Rolf Winters was de komst van Zoe, Sky en Levy de aanjager van een intense time-out. Ze stapten radicaal uit de ratrace, woonden vier jaar bij een inheems indianenvolk en reisden een jaar lang de wereld over. Op zoek naar meer mensen die nog diep verbonden zijn met de aarde en met elkaar. Down to Earth is het resultaat. De film trekt al maanden volle zalen, terwijl het gezin woont en werkt in Engeland, waar ze – opnieuw – kozen voor de vrijeschool. Wat drijft hen?

Echt contact maken met ‘native people’ en van hen leren. Met die intentie vertrok het gezin naar Upper Michigan. Maar het werd groter: Met een camera in ieders rugzak ontmoetten ze volkeren in Namibië, Peru, het Amazoneregenwoud, Ierland en Australië. De intimiteit van deze ontmoetingen delen ze via hun zelf gedistribueerde film Down to Earth. Dat bleef niet onopgemerkt. Down to Earth werd de openingsfilm op de klimaattop in Parijs en sinds oktober vorig jaar zagen alleen al in Nederland bijna 100.000 mensen de film. Na hun time-out vestigde het gezin zich in de ‘green belt’ ten zuiden van Londen: vanwege de oudste en meest ‘complete’ vrijeschool van Engeland.
Buiten het blikveld Picture this. Je ruilt een bakfietsbestaan, pendelend tussen een huis aan het Vondelpark en de vrijeschool, in voor een simpele trailer aan de oever van Lake Michigan, bij de oudste clan Native Americans – de Anishnaabe. Je komt aan met een paar rugzakken en je kinderen van 2, 4 en 7 jaar oud. Je leeft zonder water en elektra en moet jezelf steeds opnieuw uitvinden. Renata Heinen en Rolf Winters vertrokken zonder uitgekristalliseerd plan, maar mét de sterke intentie om weg te breken van wat was en open te staan voor wat is. Ze kochten een stukje bos op het ‘Land of the Dancing Spirits’, bouwden zelf een eenvoudig huis en legden een tuin aan met voedsel en medicinale planten. Ze leerden de gemeenschap van de Anishnaabe beter kennen. Vaak hoorden ze met eerbied spreken over Nowaten, ‘He Who Listens’. Een medicijnman die iedereen kende, maar die zich zelden liet zien. Na ruim twee jaar werden Renata en Rolf door hem uitgenodigd voor een ontmoeting. Meer gesprekken volgden. Het wakkerde hun wens aan om de wijsheid van mensen als Nowaten door te geven. Mensen die sterk geworteld zijn, en een natuurlijk talent hebben om zich ten dienste te stellen van hun gemeenschap. Deze ‘earth keepers’ hebben een natuurlijk gezag, maar leiden meestal een uiterst bescheiden leven, ver buiten ons westerse blikveld. Hoe zou het zijn om hen te vinden, te ontmoeten en te filmen? Rolf Winters heeft het de afgelopen maanden in talloze interviews verteld. Op de website van het project – want dat werd het – kun je erover lezen. Maar hoe voelde het voor hen als ouders?

‘Renata en ik geloven dat kinderen hun ouders kiezen. Dus we voelden een verantwoordelijkheid’

Perspectiefverschuiving
Renata en Rolf woonden al tien jaar in Londen, toen Zoë geboren werd. Rolf inspireert dan al bestuurders in het bedrijfsleven tot authentiek leiderschap, maar voelt een groeiend onbehagen over deze succeswereld, die steeds leger lijkt te worden. Renata werkt als beeldend kunstenaar. Renata: ‘Ons bestaan reikte ineens tot in de volgende generatie, voorbij ons eigen leven. Dat riep vragen op. Waarom doe ik wat ik doe? Wat is de echte waarde van mijn daden? We raakten anders verbonden met de wereld. Omdat we werken als creatieve zelfstandigen zagen we onszelf niet als een product van de samenleving, maar we moesten wel toegeven dat we onderdeel waren geworden van een systeem waarin we niet echt geloofden.’ Rolf: ‘Wij geloven dat kinderen hun ouders kiezen, dus voelden we een verantwoordelijkheid. Engeland is een klassenmaatschappij, waar een tweedeling in stand gehouden wordt tussen staatsscholen en privéonderwijs. Binnen Londen veroorzaakt dat snobistische toestanden. Als het de bedoeling is dat jouw kind misschien ooit in Oxford gaat studeren, moet je serieus nadenken over de scholen en zelfs de kinderopvang waarheen je kind gaat. Er wordt al vroeg zwaar ingezet op superacademisch onderwijs. Intelligentietesten voor driejarigen? Het bestaat hier. Carrièreplanning van je kind? Begint gewoon op zijn tweede jaar. En dan hebben we het nog niet over de torenhoge kosten van de privéscholen, waaronder ook het Waldorfonderwijs valt.’

Ruiger leven
De verhuizing van Londen naar Amsterdam geeft even lucht. Maar met de komst van Sky en Levy groeit de onrust. Rolf: ‘Amsterdam was wel kindvriendelijker, maar we voelden ons politieagenten. Hoe we daar bovenop zitten tegenwoordig, daar ben ik best van geschrokken. Kinderen kunnen niet meer verdwijnen uit het vizier van hun ouders. Zelf groeide ik op in een buitenwijk van Nijmegen, waar ik nog wel eens kon spelen in een weiland zonder dat iemand het wist. We hebben het echt geprobeerd, maar het bleef behelpen. Te veel steen in de omgeving, te vaak taxi-chauffeuren. Kinderen leveren veel van hun aangeboren kwaliteiten in zodra ze naar school gaan. Voor je het weet, worden ze vooral op de ratio aangesproken. Wij zochten een ruiger leven voor onze kinderen, waarin hun natuurlijke intuïtie en verbondenheid intact zouden blijven. En waarin ze meer vrijheid hadden om dingen te onderzoeken zónder onze supervisie. Dat was de drijfveer voor onze time-out. Om je een idee te geven: Upper Michigan is twee keer zo groot als Nederland, maar er wonen slechts 300.000 mensen.’

‘Nergens bij de natives werden kinderen apart gezet’

Nul ego
Hoe was het om daar te leven? Rolf: ‘De kinderen pikten het meteen op. Als je je wilt wassen, neem je een duik in het meer – dat is een logica die je hen niet hoeft uit te leggen, maar die voor mij wel wennen was. In het moment zijn, echt voelen wat je ervaart in je omgeving, het staat haaks op wat we in het westen voorrang geven. Daar draait het om degenen met het grootste intellect, de grootste mond én het grootste ego. Bij alle volkeren die we hebben ontmoet, was het precies andersom. Pas als je uit het systeem stapt, kun je beginnen met erop reflecteren. Nowaten zei het zo: ‘You start being a seeker. Not to find some one else’s truth, but your own.’ Nooit eerder ontmoete ik iemand met zo weinig ego als Nowaten. Je veranderde als persoon alleen al door in zijn ruimte te zijn. Indianen leven eenvoudig, maar zijn verbonden met hun voorouders en ze leven op basis van collectieve waarden. Als je in verbinding leeft met alles wat is, dan neem je je omgeving waar op meerdere bewustzijnslagen. Als ik Nowaten bijvoorbeeld iets vroeg omdat ik dat wilde wéten, negeerde hij mijn vraag. Hij gaf wel antwoord op de vragen die we diep van binnen hadden, maar nog niet durfden stellen. Het perspectief dat je als ouders degenen bent die hun kind moeten gidsen, hebben we bijvoorbeeld anders leren zien. Ik vergeet nooit het moment waarop we de Anishnaabe bij ons thuis uitnodigden, omdat ons huis klaar was. Levy, toen 3,5 jaar, kwam naar me toe terwijl ik in gesprek was met de chief. Ik negeerde Levy, maar de chief ging uitgebreid in gesprek met mijn zoon. Hij luisterde oprecht. Your children are your teachers.’

Terug in Engeland
Na de reis vestigde het gezin zich opnieuw in Engeland, omdat je daar nog echt buiten kunt wonen – mét een goede school in de buurt. Het werd Michael Hall in Forest Row, een van de oudste vrijescholen. Rolf: ‘Wat ons altijd sterk heeft aangesproken in het vrijeschoolonderwijs, is de aandacht voor de ontwikkeling van de héle mens: hoofd, hart en handen. En dat er geen idiote rush is – vanuit onzekerheid gedreven – op het rationele leren en toetsen. Dat het dus gaat om ont-wikkelen in plaats van het erin proppen van kennis. Dat er ruimte is voor de creatieve en creërende mens. Er zijn hier veel gespecialiseerde vakdocenten die extra vakken geven. Het hele Waldorfcurriculum wordt aangehouden. Het is minder verwaterd vergeleken met landen waar vrijescholen binnen ‘het systeem’ moeten passen.’

‘Omdat ze gezien zijn als mens, konden onze kinderen zich evenwichtig ontwikkelen’

Kinderen als gelijken
Rolf: ‘Onze kinderen, nu 13, 15 en 18 jaar oud, hebben hun weg gevonden in een leven. Ze hebben zich aangepast, hoewel andere werelden onder handbereik zijn. Zoe trekt op dit moment bijvoorbeeld met haar backpack door Nepal. Ik zie in alle drie een diepe balans en een groot vertrouwen. Omdat ze gezien zijn als mens, hebben ze zich evenwichtig kunnen ontwikkelen. Niet alleen de Anishnaabe zagen hen als gelijken. Ook in de Kalahari-woestijn, bij de San, hebben we dat ervaren – en in het Amazonegebied. Nergens werden kinderen apart gezet. Zoë, Sky en Levy kunnen er nog steeds niet tegen als dat in Engeland wel gebeurt. Ze houden niet van betweterige leerkrachten of ouders die de kinderen weg houden. ‘Zijn we soms van een andere soort?’ vragen ze dan geïrriteerd. Het is een van de dingen die we in stand houden sinds we terug zijn: we voeren andere gesprekken aan tafel dan hun Engelse vriendjes gewend zijn. Sommigen reageren beduusd, anderen gretig. En we creëerden een echt eigen plek, zonder tv. We kopen ons voedsel bij de boerderijen in de buurt en mijden de supermarkt.’

Community
Rolf: ‘Door onze ontmoetingen met natives werd het gevoel van community voor ons dus nog belangrijker. Daarin wordt veel geïnvesteerd door vrijescholen. Het spreekwoord ‘It takes a village to raise a child’ komt natuurlijk vanuit de natuur­volkeren, maar we beleven dat hier ook wel in Forest Row. Rondom de school ontstond in negentig jaar een sterke, internationale leefgemeenschap. Vergeet de grote concepten – het gaat erom hoe je in je dagelijks leven keuzes maakt, wat je bewust energie geeft. Daar begint de verbinding. Zodra je geen onderscheid meer hanteert tussen je werk en je leefomgeving, kun je al verschil maken. En dat klinkt door. Een bedrijf als Shell heeft tegenwoordig de grootste moeite om talent aan te trekken.’ Renata: ‘De rijkdom van het leven met de natuur, het deel uitmaken van een gemeenschap van mensen die echt verbonden zijn, dat was een onbetaalbare ervaring voor de kinderen. Ze ontwikkelden een sterk gevoel voor wat ‘familie’ is. Dat besef zal hen altijd vergezellen.’

Meer info: downtoearthfilm.com